عقد مجانیعقد مجانی، عقد بدون عوض است. ۱ - تعریفعقد مجانی یا غیر معاوضی، عقدی را گویند که در آن عوض وجود ندارد، مانند وقف خاص ، صدقه ، هبه، ودیعه، عاریه، وکالت ، سکنی ، حبس و وصیّت. [۳]
تحریر المجلة، ج۱، قسم۱، ص۱۱۳.
عقد مجانی یا تملیکی است، مانند هبه و یا غیر تملیکی مانند ودیعه و عاریه که در عاریه، اباحه تصرف و استفاده از مال عاریه‌ای و در ودیعه، اذن در نگهداری مال امانتی است. [۴]
بلغة الفقیه، ج۲، ص۱۷۰.
۲ - احکام مرتبطاز احکام آن در باب تجارت سخن گفته‌اند. ۲.۱ - در تجارتعقود مجانی از عقدهای جایز به شمار می‌رود و احکام آن را دارد، مگر مواردی که استثنا شده است، مانند هبه به خویشان که در این صورت لازم خواهد بود. [۵]
تحریر المجلة، ج۲، قسم۱، ص۸۲.
به دلیل ضمان‌آور نبودن عقود مجانی، جز در موارد خاص ، قاعده «مایضمن بصحیحه یضمن بفاسده؛ عقدی که صحیح آن ضمان‌آور است، فاسد و باطل آن نیز ضمان آور خواهد بود» شامل عقود مجانی باطل نمی‌شود. چنان که این نوع عقود از عموم قاعده ید نیز خارج‌اند و ضمانی متوجه قبض کننده مال نیست. [۹]
حاشیة المظفر علی المکاسب (القسم الثانی)، ص۷۶.
[۱۰]
مستند العروة (الاجارة)، ص۲۱۱.
قبض عین توسط قبول کننده، شرط صحّت عقد مجانی است و تا وی، عین متعلّق عقد را از هبه کننده یا عاریه دهنده یا صدقه دهنده و غیر آن تحویل نگیرد، عقد صحیح نخواهد بود، مگر در وصیّت . [۱۱]
تحریر المجلة، ج۱ قسم۱، ص۴۰.
[۱۲]
تحریر المجلة، ج۲، قسم۱، ص۶۳-۶۴.
۲.۲ - دیدگاه فقهی امام خمینی۱- وصیت در ثلث مال نافذ می‌باشد و در زیادتر از آن، متوقف بر امضای وارث است. و منجزات حتی از مریض در مرض موتش و بنابر اقوی حتی منجزات مجانی و محاباتی در اصل مال نافذ می‌باشد. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۱۸، کتاب الوصیة، مسالة۶۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
به‌عبارت‌دیگر اگر مرض او به مرگش متصل شود اشکال و اختلاف در مانند هبه و وقف و صدقه و ابراء و صلح به غیر عوض و مانند این‌ها از تصرفات تبرعی که در مقابل آن عوضی نیست و در آن اضرار به ورثه است، می‌باشد - و این‌ها به: «منجّزات» تعبیر می‌شود - و اشکال در این است که آیا منجّزات از اصل مال می‌باشد، به این معنی که منجّزات نافذ و مطلقا صحیح می‌باشند اگرچه از ثلث مالش بیشتر باشد بلکه اگرچه به تمام مالش تعلق پیدا کنند به طوری که چیزی برای ورثه نماند، یا منجّزات به مقدار ثلث مال نافذ می‌باشند، پس اگر بیشتر از ثلث باشند صحت و نفوذ آن نسبت به زیادی بر ثلث به امضا و قبول ورثه توقف دارد؟ و اقوی اولی است. [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۵، کتاب الحجر، القول فی المرض، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲- آنچه که با عقد فاسد غیر معاوضه‌ای و امثال آن گرفته شده، ضمانی ندارد؛ پس اگر در هبه باطل، شخصی که به او هبه شده، مال هبه شده را گرفت بر او ضمانی نیست. [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۹۰، کتاب الغصب، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - پانویس
۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۴۲۴، برگرفته از مقاله «عقد مجانی». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : دیدگاه های فقهی امام خمینی
|